Top 5 van de meest voorkomende ongevallen met lichamelijke letsels op een plezierjacht

Als instructeur EHBO op zee, World Sailing Offshore Safety en Sea Survival, en lid van verschillende verenigingen en organisaties op het gebied van maritieme veiligheid , volg ik wereldwijd de ongevallen van de afgelopen 20 jaar. Op basis hiervan heb ik de volgende top 5 samengesteld van ongevallen met lichamelijke letsels op boten (zeil- en motorjachten).

Welke factoren dragen bij aan het risico van ongevallen (zowel op motor- als zeilboten)?

• Gebrek aan opleiding van de schipper en de bemanning.
• Gebrek aan ervaring van de schipper en de bemanning.
• Gebrek aan veiligheidsbewustzijn van de schipper.
• Geen discipline aan boord.
• Invloed van alcohol, drugs en medicatie.
• Vermoeidheid door gebrek aan slaap en comfort.
• Verlies van focus door zeeziekte Lees ook : zeeziekte is geen ziekte.
• Onderschatting van weersomstandigheden - lees ook : verschil tussen een weervoorspelling en een weerbericht
• Gedemotiveerde bemanning door toxisch leiderschap : Lees ook Ben je een goede schipper?
• Slechte briefing en communicatie. (lees ook: Standing order op een schip en Communicatie – de sleutel voor meer veiligheid)
• Varen onder tijdsdruk (typisch voor een delivery). De schipper neemt onvoldoende tijd om het schip te leren kennen, grondige veiligheidscontroles uit te voeren en de bemanning voor te bereiden. (lees ook: Tips voor een veilige delivery).

Bij analyse van de rapporten, onder andere van het MAIB (Maritime Accident Investigation Branch), blijkt dat driekwart van de ongevallen te voorkomen was.

Top 1: Persoon Overboord - MOB (Mens Over Boord)

Het vallen van personen overboord is het meest voorkomende ongeval, goed voor meer dan 50% van de gevallen met dodelijke afloop, zowel op motor- als zeilboten. Dit zijn ongevallen die goed te voorkomen zijn. Lees : Hoe een MOB te voorkomen op een zeil en motorjacht

De levensbedreigende gevaren zijn :

• cold shock - thermische shock 
• onderkoeling 
• verdrinking

Top 2: Een ongecontroleerde gijp (ook klap gijp genoemd)

Wanneer men onder zeil met ruime wind vaart, loopt men het risico dat de giek ongecontroleerd met volle kracht van de ene kant naar de andere vliegt. De gevolgen van een ongecontroleerde gijp worden vaak onderschat. Als er een persoon in de weg van de giek staat, zijn de gevolgen meestal zeer ernstig:

• Overboord gekatapulteerd worden
• Hoofd- en nekletsel als de giek het hoofd raakt (lees ook: Zeilblessures – hersenschudding)
• Letsel aan het lichaam, vooral bij zeilboten waar de grootschoot in de cockpit staat (lees ook: Analyse van een tragisch ongeval).

Niet alleen de giek is gevaarlijk, maar ook de grootschoot als deze in de cockpit staat. De kracht van de slag van de grootschoot op een lichaam heeft al verschillende ernstige verwondingen veroorzaakt, soms met fatale gevolgen. Lees ook: Hoe een klap gijp te voorkomen.

Top 3: Breuken en verstuikingen

Breuken worden meestal veroorzaakt door uitglijden. Water en zout maken de vloeren en trappen gevaarlijk glad. Het dragen van geschikt schoeisel is belangrijk om uitglijden te voorkomen. Ook hindernissen op het dek, zoals stootwillen, touwen, blokken en kikkers, zijn een bron van ongevallen.
Respecteer ook de gouden regel: één hand voor jezelf en één hand voor de boot.

Een veel voorkomende oorzaak van breuken en verstuikingen is het van de boot stappen of springen bij het aanleggen om de boot vast te maken. Ook bij het tegenhouden of afduwen van de boot met handen en voeten komen lichamelijke letsels regelmatig voor.

Top 4: Brandwonden

Brandwonden tijdens het koken zijn ook een veelvoorkomend probleem en is goed te voorkomen:

• Cardanische ophangingen ontgrendelen zodat het kooktoestel meebeweegt met het schip.
• De deur van de oven vergrendelen zodat de inhoud er niet uit vliegt bij ruw weer.
• Potten vastzetten met de pannenklem.
• Potten en pannen gebruiken met hoge randen en deze maar voor de helft vullen.
• De bemanning die kookt waarschuwen als men overstag gaat, snel draait of als er een hoge golf op komst is.
• Zorg ervoor dat warme dranken die geserveerd worden in hoge tassen zitten en nooit kokend heet zijn.

Schaafwonden worden veroorzaakt door wrijving van touwen die onder spanning staan en niet correct worden behandeld.

Top 5: Zonneslag en dehydratie

De invloed van de zon kan een sluipend gif zijn dat men niet onmiddellijk opmerkt totdat het te laat is. Op zee, door de wind en het water, wordt de kracht van de zon niet gemakkelijk waargenomen zoals op land, wat veel mensen helaas al heeft verrast.

De schipper is verantwoordelijk voor de veiligheid van zijn of haar opvarenden en moet toezien dat de bemanning en passagiers zich beschermen tegen de zon en voldoende water drinken. Dit is cruciaal om zonneslag en dehydratie te voorkomen.

Top 6: Kwetsuren en kneuzingen

Kwetsuren en kneuzingen zijn over het algemeen de minst ernstige vormen van ongevallen, maar kunnen bij langere tochten ernstige gevolgen hebben, zoals infecties. De kracht van de wind is enorm en de risico’s zijn onder andere rondvliegende zeilen, schoten, vallen, winches, ankerlieren en ankerkettingen. Handen, vingers en voeten kunnen geklemd raken tussen blokken.

Loshangende kleding, halskettingen, ringen, lange oorbellen, armbanden en lang haar blijven vroeg of laat ergens tussen zitten.

Ongevallen met scherpe voorwerpen zoals messen, schroevendraaiers, glas en scherpe randen moeten ook worden voorkomen. Bijzonder veel aandacht moet besteed worden aan het werken met of het controleren van de motor, generator of de schroef.

**Safety briefing**

Het geven van een safety briefing voor de bemanning en bezoekers door de schipper, waarbij de veiligheidsregels worden uitgelegd, kan al veel problemen voorkomen. Lees ook mijn artikelen over:

• Checklijst voor veiligheidsbriefing voor zeiljachten
•  Checklijst veiligheidsbriefing voor motorjachten
• veiligheidsbriefing voor bezoekers

Een goed uitgeruste apotheek aan boord en het volgen van een gespecialiseerde cursus Eerste Hulp bij Ongevallen op zee  is een must voor elke schipper: lees ook aanbevolen EHBO-kits voor op zee.

Als schipper moet je immers rekening houden met het feit dat elk ongeval op zee meestal ernstiger is dan op land, omdat:

•  Tussenkomst van een reddingsdienst 10 keer trager is dan op het land
•  Communicatie met reddingsdiensten  veel moeilijker is of zelf soms niet mogelijk
•  Comfort op de boot beperkter is
•  Het moeilijker is voor de reddingsdienst om de boot in nood te lokaliseren
• De reikwijdte van de reddingsdiensten beperkt is 

Onder deze omstandigheden is voorkomen veel belangrijker dan genezen.

**Verantwoordelijkheid van de schipper**

Het is aan de schipper om :

• voldoende voorzorgen te nemen om ongevallen te voorkomen. Als hij of zij dit niet doet, kan de schipper aansprakelijk worden gesteld bij een ongeval, correctioneel vervolgd worden en kan de verzekering weigeren te betalen. Ook de psychologische gevolgen voor de schipper bij een ernstig ongeval mogen niet worden onderschat.  Lees ook : Aanspakelijkheid van de schipper . 
• steeds voorbereid te zijn op alle mogelijke noodsittuaties . Lees ook : noodchecklijsten voor zeiljachten  & noodchecklijsten voor motorjachten

Commentaar of vragen hierover mail ons op nautinstruct@gmail.com